خشک‌سالی دشت‌های کهگیلویه وبویراحمد را می‌بلعد

سال‌های متمادی کاهش نزولات آسمانی و وقوع خشک‌سالی همراه با برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی، دشت‌های استان پر آب کهگیلویه وبویراحمد را در آستانه بحران قرار داده و هم‌اینک هم خطر وقوع فرونشست ۱۶ دشت استان را تهدید می‌کند، مسئله‌ای که باعث شده امروز نگرانی‌ها از بلعیده شدن دشت‌های کهگیلویه وبویراحمد و حتی خشک‌سالی در این سرزمین پر آب بر سر زبان‌ها بیافتد.

خشم دنا از بی‌آبی فوران کرد

به گفته کارشناسان دو عامل تغییر اقلیم و دخالت‌های بی‌رویه انسان در ایجاد حفر چاه و حتی ایجاد سدهای مخزنی در مناطق حوزه آبریز از مهم‌ترین عوامل فرونشست زمین در کشور می‌دانند.

حتی در طول دهه‌های گذشته، بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی به دلیل خشک‌سالی‌های دائمی به‌طور چشمگیری افزایش‌یافته و منجر به تخلیه آبخوان‌ها شده است از سویی دیگر هم شاهد هستیم که برخی از چشم‌های همیشه جوشان سرزمین دنا و زاگرس هم کم آب و یا خشک‌شده‌اند که همین مسئله باعث شده که برخی از دشت‌های بایر سرزمین کهگیلویه وبویراحمد براثر خشک‌سالی بلعیده شود.

خشک‌سالی دشت‌های کهگیلویه وبویراحمد را می‌بلعد

از سویی دیگر استخراج بیش‌ازحد آب‌های زیرزمینی از علل اصلی فرونشست زمین است، فشاری که در برداشت از منابع آب زیرزمینی وارد می‌شود و از سوی دیگر قابلیت نشست زمین در آبخوان‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی، برهم‌کنشی را ایجاد می‌کنند که موجب می‌شود نرخ نشست زمین، جابه‌جا و سال‌به‌سال متغیر شود.

وقوع خشک‌سالی‌های مداوم، تغییرات اقلیمی و استفاده بیش‌ازاندازه از منابع آبی، بخصوص چاه‌های غیرمجاز، وضعیت آبی کهگیلویه وبویراحمد را بحرانی کرده و هرروز دشت‌های این استان تشنه‌تر از قبل می‌شود که نمونه بارز فرونشست زمین در دریاچه شرم رنگ زیلایی بوده که باعث شده که میزان زیادی از آب این دریاچه تخلیه شود و حتی آبزیان زیادی از بین برود.

خشک‌سالی دشت‌های کهگیلویه وبویراحمد را می‌بلعد

کهگیلویه و بویراحمد با دارا بودن یک درصد مساحت و جمعیت کشور در جنوب غربی ایران به علت برخورداری از شرایط آب و هوایی مساعد بیش از ۱۰ درصد از روان آب‌های کشور را به خود اختصاص داده است.

بر اساس برآوردهای سازمان جهاد کشاورزی، دو میلیارد مترمکعب آب برای مصرف کشاورزی کهگیلویه و بویراحمد در افق بلندمدت موردنیاز است که با ایجاد برخی از سدهای مخزنی باید تأمین شود اما از سویی دیگر کاهش میزان بارندگی‌های در دو سال اخیر نسبت به میانگین ۲۵ ساله در استان ضرورت مدیریت مصرف آب به‌ویژه در بخش پرمصرف کشاورزی به‌عنوان مهم‌ترین حوزه تأمین معیشت مردم این استان را بیشتر کرده است.

چاههای غیرمجاز و خطر فرو نشست زمین‌های حالصخیز

باید بدانیم که سهم استفاده از آب در حوزه کشاورزی و بخصوص منابع آب زیرزمین بخصوص چاه‌های ایجادشده در کشور و کهگیلویه وبویراحمد نزدیک به ۹۰ درصد است در این راستا با توجه به کاهش نزولات آسمانی و هشدار مسئولان منابع آبی ضرورت مدیریت مصرف آب بخصوص آب‌های زیرزمین را بیشتر کرده است.

حال بر اساس برآوردها بیش از نیمی از چاهه‌های دسترسی آب در شهرهای گرمسیری استان غیرمجاز بوده که همین مسئله باعث شده که فرونشست زمین‌های حاصلخیز در شهرهایی همانند دهدشت و گچساران به گوش برسد حتی آب‌های زیرزمینی در برخی از این شهرها ازجمله لیشتر گچساران به کمترین حد خود نیز برسد.

دشت‌های کهگیلویه و بویراحمد در آستانه مرحله بحرانی و فوق بحرانی

در همین زمینه نیز باید به این مسئله اشاره کرد که مسئله فرونشست زمین و حتی کمبود آب‌های زیرزمینی و کاهش بارندگی‌ها در فلات ایران باعث خواهد شد که زمین‌های حاصلخیز این دیار وارد فاز بحرانی و حتی فوق بحرانی شوند.

هرچند به گفته مدیرعامل آب منطقه‌ای کهگیلویه‌ و بویراحمد در استان مدیریت آب به‌درستی انجام‌گرفته است و کمترین کسری آب مخزن زیرزمینی کشور راداریم، اما از سویی دیگر چون تعداد بهره‌برداران آب زیاد شده است و سه هزار و ۵۰۰ حلقه چاه در استان وجود دارد این مسئله در آینده نزدیک به وقوع خواهد پیوست.

به گفته آرش مصلح در شرایط فعلی نسخه استان دیگر چاه نیست و استفاده از بارش‌ها و مهار آب‌های روان است اگر می‌خواهیم وضعیت دشت‌های استان بحرانی و فوق بحرانی نشود باید طرح‌های سدسازی و انتقال آب همچون سد تنگ سرخ، آبریز، دهدشت غربی، امامزاده جعفر، تنگ انگشترک، سقاوه و سرپری تکمیل شود.

مدیرعامل آب منطقه‌ای کهگیلویه‌ و بویراحمد بیان کرده است با تکمیل این طرح‌ها کشاورزی دیگر نیاز به استفاده از چاه آب ندارد البته اگر پروژه‌های آب استان تکمیل نشوند احساس خطر جدی برای منابع آب زیرزمینی می‌شود.

نفس‌های آخر دشت‌های کهگیلویه

در همین راستا در روزهای اخیر شاهد فرونشست برخی از زمین‌های حاصلخیز و کشاورزی در چندین منطقه از استان بودیم که نشان می‌دهد این دشت‌ها به مرز شرایط بحرانی فرونشست رسیده‌اند.

کاهش باران و یا عدم تغذیه آبخوان‌ها

هرچند خاضعی رئیس منابع طبیعی شهرستان کهگیلویه یکی از این دلایل را کاهش بارش‌ها و به‌تبع آن عدم تغذیه آبخوان‌های شهرستان و همچنین برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی مناطقی از دشت‌های کهگیلویه دانسته است، امروز شاهد افت سطح ایستابی در همه‌ی دشت‌های شهرستان هستیم‌.

وی تصریح کرده است: طبق تأکیدات و گزارش‌های سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، سقف کف‌شکنی برای چاه‌های کشاورزی در مناطقی که به لحاظ فرونشست بحرانی یا بسیار شدید هستند ممنوع شده است.

خاضعی ادامه داد: بر این ‌اساس نیز وزارت نیرو به شرکت‌های آب‌ منطقه‌ای استان‌های سراسر کشور این دستورالعمل را ابلاغ کرده که از کف‌شکنی چاه‌های کشاورزی در مناطق بحرانی جلوگیری شود.

باید دانست که کسری آب سفره های زیرزمینی دشت های کهگیلویه و بویراحمد نسبت به سال ۱۳۷۶ و افت آب سفره های آب زیرزمینی ۶ دشت از ۹ دشت موجود نیاز به استفاده بهینه این مایع حیاتی را آشکارتر می کند.

در حال حاضر امامزاده جعفر، لیشتر، دشت باشت، دشتروم، کلاچو، برمامیون و ممبی از مهمترین دشت های استان هستند که در زمان حاضر وضعیت آب سفره‌های زیرزمینی دشت‌های باشت، لیشتر و دشت روم بهبودیافته اما سفره‌های زیرزمینی ۶ دشت دیگر کهگیلویه وبویراحمد به دلیل خشک‌سالی، اضافه برداشت از چاه‌های مجاز و استفاده‌های غیرمجاز با افت مواجه است.

از سویی دیگر نیز در روزهای گذشته شاهد شکافی عمیق دریکی از دریاچه‌های طبیعی استان به نام شرم رنگ زیلایی بوده‌ایم که به گفته مسئولان محیط‌زیست باز شدن این شکاف در کف دریچه باعث تلف شدن بسیاری از ماهیان این دریاچه و از سویی دیگر نیز باعث هدر رفت میزان زیادی از آن نیز شده است.

اثرات زلزله یا جابجایی گسل‌ها

برخی ایجاد این فرونشست و شکاف در بستر این تالاب طبیعی در منطقه زیلایی را کاهش محسوس آب‌های زیرزمینی و جابجایی گسل‌های زیر بستر و پوسته این منطقه دانسته‌اند که نمی‌تواند خبری خوبی باشد.

جاودان‌خردمدیر کل محیط زیست استانی دلیل تلف شدن ماهیان این دریاچه و ایجاد شکاف در آن را فرو نشست زمین و حتی به گفته محلیان این منطقه اثران بجا مانده از زلزله چند سال پیش شهرستان دنا دانسته و گفته است: با کاهش دبی آب تالاب مور زرد از یک طرف و از طرف دیگر به‌دلیل حفره‌های عظیمی که در کف بستر تالاب شرم درنگ بوجود آمده، بخش اعظمی از آب تالاب از طریق این حفره‌ها فرو می‌رود و باعث شده تالاب خشک شود و در نتیجه تعداد زیادی ماهی و زیستمند در این موقع از سال در این تالاب تلف شوند.

وی افزوده است: مردم محلی و ساکن اطراف تالاب معتقدند که با زلزله ۵.۶ ریشتری ۲۹ بهمن ماه سال ۹۹ سی سخت، حفره‌ها آب زیادی در کف تالاب ایجاد شده و آب زیادی تخلیه می‌شود اگرچه راست آزمایی آن نیاز به مطالعه دقیق دارد.

آینده نچندان خوشاینده در انتظار سرزمین زاگرس

حال باید بدانیم که تداوم این شرایط وضعیت استان چهارفصل کهگیلویه و بویراحمد را در آینده نه‌چندان دور بحرانی خواهد کرد.در بیشتر دشت‌های این استان همچنان کشاورزی به‌صورت سنتی انجام می‌شود و بیشتر مواقع کشاورزان از محصولات پرآب بر ازجمله برنج، ذرت و دیگر محصولات استفاده و از روش غرقابی برای آبیاری نیز استفاده می‌کنند.

بر اساس نظر برخی کارشناسان، افت زیاد سطح ایستابی و روند نامطلوب کمی و کیفی آبدهی چاه‌ها، چشمه و قنات‌ها در اغلب دشت‌ها، به هم خوردن تعادل آبی و به‌تبع آن تعادل زیست‌محیطی حوزه‌های آبخیز، ناپایداری کشاورزی و درنهایت تشدید روند بیابان‌زایی در کشور معلول مستقیم بهره‌برداری بیش‌ازحد منابع آب زیرزمینی است.

یکی از مشکلات مهم بخش کشاورزی، کمبود آب است و این موضوع منجر به ناپایداری تولید محصولات کشاورزی شده است.از حدود ۳۰۰ هزار هکتار زمین‌های کشاورزی کهگیلویه وبویراحمد حدود ۷۰ هزار هکتار آبی است.

کاهش بارندگی و روزهای پر فراز و نشیب زاگرس

طبق اعلام شرکت آب منطقه‌ای کهگیلویه وبویراحمد، آمار بارندگی در سال آبی جاری در سطح استان کهگیلویه وبویراحمد ۷۳۶ میلی‌متر بوده که این آمار در سال گذشته ۷۸۲ میلی‌متر و در درازمدت ۶۵۲ میلی‌متر هست که کاهش ۶ درصدی نسبت به میانگین سال گذشته و افزایش ۱۳ درصدی نسبت به میانگین بلندمدت را نشان می‌دهد.

نکته مهم این است که ۱۰ درصد بارش‌ها را این استان دارد اما این بارش‌ها در چهار ماهی اتفاق می‌افتد که نیاز زیادی نداریم، بنابراین سدهای استان، می‌تواند درزمینهٔ مهار آب و استفاده در زمان مناسب کمک شایانی برای رفع تنش آبی و تأمین آب صنعت و کشاورزی کمک شایانی کند.

مشکلات تالاب مورزرد زیلایی بررسی می‌شود

سعید حاتمی، کارشناس اکوسیستم‌های آبی سازمان محیط‌زیست کهگیلویه و بویراحمد در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «صبح زاگرس» گفت: سرریز تالاب مور زرد زیلایی وارد دریاچه شرم رنگ زیلایی می‌شود و به علت نوع خاک و تخریب پوشش گیاهی رسوب‌گذاری در حوزه آب‌ریزی رخ می‌دهد.

وی ادامه داد: چند حفره در کف بستر ایجاد شده است و طبق اظهارات اهالی قدیم با این پدیده وجود نداشته است و وقوع زلزله دریچه‌هایی را ایجاد و سبب تخلیه سریع آب می‌شود.

کارشناس اکوسیستم‌های آبی سازمان محیط‌زیست کهگیلویه و بویراحمد به پیش‌بینی‌های صورت‌گرفته در خصوص این مشکل پرداخت و گفت: پیش‌بینی ما این است که حفره‌ها در اثر ریزش کوه، رسوب و همچنین زلزله ایجاد شده است.

حاتمی با بیان اینکه مطالعات در خصوص این موضوع باید بررسی شود ادامه داد: راهکار ابتدایی این است که حفره‌ها از طریق بیل میکانیکی و ایجاد سنگ در بستر حفره بسته شود.

وی با بیان اینکه جوامع روستایی از طریق سنگ حفره‌ها را پوشاندند؛ اما حفره‌ای دیگر ایجاد شد ادامه داد: باید به‌صورت دقیق مطالعه‌ها انجام شود؛ زیرا اگر حفره‌ای بسته شود و چشمه‌ای در پایین‌دست باشد در اثر پوشاندن این حفره برای روستاهای پایین‌دست ایجاد مشکل می‌کند.

حاتمی با بیان اینکه راهکار کوتاه‌مدت بستن حفره‌ها با رعایت جانب احتیاط است گفت: راهکار اجرایی در حوزه بلندمدت انجام مطالعات و بررسی مسیر عبور آب و بررسی حفره‌های ایجاد شده است.

کارشناس اکوسیستم‌های آبی سازمان محیط‌زیست کهگیلویه و بویراحمد با اشاره به اینکه موضوع مدیریت جامع این تالاب با همکاری همه دستگاه‌ها و کارگروه امور زیربنایی بررسی و در شورای برنامه‌ریزی باید تصویب شود ادامه داد: در آخرین بررسی‌ها موضوع در شورای برنامه‌ریزی مصوب شد.

حاتمی افزود: در تالاب مورد زرد زیلایی، حیات‌وحش و همچنین در فصل منتهی به زمستان پرنده‌های مهاجر از این دریاچه استفاده می‌کنند و مطالعات بر روی این دریاچه حتماً مؤثر است، براین‌اساس ارائه راهکار اضطراری با ایجاد سنگ در مسیر حفره‌ها و در مرحله بعد با اقدام علمی و مطالعاتی مشکل مورد بررسی قرار می‌گیرد تا در یک دهه آینده شاهد تکرار آن به‌صورت وسیع‌تر نباشیم.

انتهای خبر/